Eskilersözü
(Atasözleri)
(Ihsan S. Vasfi, Irak Türkleri'nde Deyimler ve Atasözleri, Istanbul-1985, s. 263-317)
4. Ac gözlünün qarra tox olu, gözü tox olmaz.
5. Açmaqutunu
Esitme kötünü
6. Açma sirriv3 dostuva, onun da dostu var
gider diyer dostuna
7. Adam adam açigina bir keviç duz yer
8. Adam her düsende bir eqqil qazani
1. Ac aman bilmez
Usag zaman bilmez
2. Acig1 geli üz sarali2
Acig gider üz qereli
3. Ac ayi oynamaz
9. Adami qilinc kesmez, tehne4 söz öldürü
10. Adami taniyan5 qurt yesin
11. Adam ondu(r)
Doqquzu dondu(r)
12. Adim adim yol olu
Damla damla göl olu
13. Agaci qurt yer
Insani dert yer
14. Agacin qurtu özünnen olmazsa yüz il yasar
15. Agaç yasken egili(r)
16. Agir ayag basa deger
Yüngül6 ayag dasa deger
17. Agzimi bulamaç yandirdi, keske bir as olaydi
Basimi kessek qirdi, keske bir das olaydi
18. Agzini süt yandiran ayrani ifiri7 içer
19. Ag agca qere gün içindi
20. Aqqil isine baxar cahil disine
21. Aqilli düsman aqilsiz dosttan
22. Aqilsiz basin cazasini ayaglar çeker
23. Aqil yasta dögü8 bastadi
24. Alçag yerde yatma sel ali(r)
Üskek yerde yatma yel ali
25. Aldiv bitti
Sattiv itti»
1. öfke, kizginlik 2. sararir 3. sirrin(i) 4. ta'ne, agir, aci 5. tanidik 6. hafif 7. üfler 8. degil 9. yitti, kayboldu
26.
Alismis qudurmustan beterdi
47. Baba ogluna bag bagislar, oglan babasina bir
zalxim7 üzüm bagislamaz
27.
Allah dagina göre qar yagdin
48. Babli babiydan8
28.
Allah deveye qanat verseydi dam
duvari Çemçe qabiydan
yixardi
49. Badamça badam9 olmaz
29.
Allah'in kuçik sabri qirx ildi
Yetimce10 adam olmaz
30.
Allah kerimdi
50. Bag baqqalsiz çem çaqqalsiz olmaz
Quyyusu derindi
51. Bagi bagvan yer qoyunu çoban
31.
Arvadin xarabi
Cehennem azabi
52. Balig suda me'mele11 olmaz
32.
Arvadin mali hamam dögecidi1
53. Bali olan(in) çibini12 Sam'dan geli(r)
33.
Arvad var ev bezegi
54. Barli agaca das atallar
Arvad var ev tezegi
34. Arvad var ev dayagi
Arvad van incana boyagi2
35. Astarina bax üzünü3 al
Nenesine bax qizmi al
36. At almadan axir yapilmaz
37. At atlini4 tanir
38. Ati at yaninda baglasav ya tepme ögrerd ya
çifte
39. At minenin qilinç qusananin
40. At ölü meydan qali
Igit ölü san qali
41. Attar5 yoxsul olunca torba dagarvug axtari
42. Ayaxyalin6 gezenin ayagina tikân batar
43. Ayaxlar nece varsin, gevil getmiyen yere
44. Aza razi olmiyan çoxa da razi olmaz
45. Azi bilmiyen çoxu da bilmez
46. Azicig asim
Agrisiz basim
55. Basa yazilan geli(r)
56. Bas sagligi
Dünya varligi
57. Beyramda borcunu verene Ramazan qisa geli
(r)
58. Begenmedigiv das bas qirar13
59. Bes barmagiv bir olmaz
60. Bez alirsav Musul'dan
Qiz alirsav asildan14
61. Bin düsün bir seles15
62. Bir bugda16 üzünnen bin zuvan su içer
63. Bir dinsizin haqqinnan bir imansiz geli
64. Bir elin nesi var
Ki elin sesi var
65. Biri yer biri baxar
Qiyamat onda qopar
66. Bir qolduga ki qarpiz çixilmaz17
67. Bir küllükte ki xoruz baynamaz18
68. Bir yemirem yemirem diyennen qorx, bir de
gedirem gedirem diyennen
1. tokacidir 2. toprak legen boyasidir 3. yüzünü 4. atliyi 5. aktar 6. yalinayak 7. salkim 8. dengi dengi ile 9. badem 10. asagilik,
görgüsüz kimse 11. pazarlik 12. sinegi 13. yarar 14. asilden, soyludan 15. konus 16. bugda (tanesi) 17. sigmaz 18. ötmez
69. Borç isidi1 ama öldürmez
70. Bos torbaydan at tutulmaz
71. Bugünün yimirtasi yarinin taviginnan daha
eyyidi
72. Bullanig2 suda balig avlanmaz
73. Bu yel bele3 eserse, bu manqas4 bele keserse, ne
big qali ne seqqel
74. Can bugazdan geli(r)
75. Can çixmayinca xuy çixmaz
76. Cara yanan essek attan fazla qaçar
77. Çaqqal var bas qupardi5 qurtun adi yamandi(r)
78. Çalma xaxm qapisin, çalmasinnar qapivi
79. Çeynemeden luqma utulmaz6
80. Çirag dibine sü'le vermez
81. Çox gezen çox bili(r), çox yasiyan çox bilmez
82. Çox söz yalansiz, çox para haramsiz olmaz
83. Dag daga qavusmaz, adam adama qavusu(r)
84. Darda qalan qisik7 aslan kesili(r)
85. Dasin beyyügü yaxinnan geli(r)
86. Das yerinde agirdi(r)
87. Datli dil ilâni delilikten çixardi8
88. Delliye yel ver
Eline bel9 ver
89. Demir qapinin isi agaç qapiya düser
90. Deveçiyden qaxib oturan, qapisira beyyük
etmelidi(r)
91. Deve iragina, qatir dimagina
92. Deveye dediler boynuv egridi, dedi haram
düzdü
93. Devletlinin düskünü
Yazlig girer10 kis günü
94. Disiv agirdi çek qurtul, qonsuv xarabs11 köç
qurtul
95. Donguzdan12 qorxan dari ekmez
96. Dost basa baxar, düsman ayaga
97. Dost dost, me'mele dürüst
98. Dostlug qantardan, alis veris misqaldan
99. Dostun eskisi, arvadin yengisi
100. Dostun eyyisi qere günde bilini(r)
101. Duvari nem yer
Insani gem yer
102. Ecel geldi cihana
Basagrigimahana13
103. Ekmek yapildi
Heyder tapildi
104. Eski bez yorgan olmaz
Eski dost düsman olmaz
105. Eski pambig bez olmaz
Eski düsman düz olmaz
106. Essege gücü yetmiyen palani taptar14
107. Et yeni15 qassab tanir
108. Ev derdi
Dev derdi
109. Evlenip ev yapanin, yardimcisi Allah'ti(r)
110. Eyilige eyilig her adamin kândi(r)
Kötülüge eyilig merd adamin kândi
111. Eyilige et at deryaya, balig bilmezse Xaliq
bili(r)
112. Eyyi evlad mali n'eder, kötü evlad mali n'eder
1.atesi yükselttirir 2. bulanik 3. böyle 4. makas 5. koparir 6. Çignemeden lokma yutulmaz. 7. kedi 8. delikten çikarir 9. kürek 10. giyer
11. komsun kötü ise 12. domuzdan 13. bahane 14. semeri döver 15. yiyeni
:
113. Feqirin ahi, taxttan endiri sahi
114. Celin altim taxt getirib
Çixib üstünde oturub
115- Görmemis gördü gümüs, oldu qudurmus
116. Görünen köy qalavuz istemez
117. Gözden uzag olan gevilden de uzag olu(r)
118. Gurulda ama yagma
119. Gülme qonsuva
Geli(r) basiva
120. Gül tikânsiz olmaz
121. Gülün qedrin bülbül bili(r)
122. Güvenme bu varliga
Eliv düser darliga
123. Güvenme six dostuva
Saman dolduru(r) postuva
124. Xaxin sözüne uyan arvadini tez bosar
125. Hakât var xalq içinde
Hakât var xulq içinde
126. Heccilaqlaqin gevli taqtaqtan xostu1
127. Heleb ordaysa asrim burdadi
128. Xanadannan xata çixmaz
129. Haydan gele huya gider
Suyun haqqi suya gider
130. Her bulutta yagis olmaz
131. Her Fir'on'un2 bir Musa'si var
132. Xer3 iste qonsuva
Xer gelsin basiva
133. Herkes öz evinin agasidi(r)
134. Herkes öz ölüsüyçün yiglar4
135. Her qoyun öz ayaginnan asili
136. Ibinmis5 yagistan qoruxmaz6
137. Iki cambaz
Bir ipte oynamaz
138. Ilan yarpizdan haz etmez, gider burnu
ögünde biter
139. Isit menimçin ölüm senivçin
140. Isiv yoxsa sahad7 ol, parav yoxsa kefil ol
141. Islemiyen dislemez
142. It hürer kervan geçer
143. Itin dö'esi qabul olsaydi, havadan sümük8
yagardi
144. Qaldir samani
Geli(r) zamani
145. Qarpiz yen9 qurtuldu
Qabig yen tutuldu
146. Qazana ne qoysav çemçeye o geli(r)
147. Qazan dingirleni10 qapagin tapar
148. Oetire11 sordular babav kimdi, at dayimdi(r)
dedi
149. Qizmi vurmayin, dizini vurar
150. Qiz yalan oglan yalan
Ömrüme düstü talan
151. Qozu verib dissize, pilâvi verib istahsiza
152. Qudurmus köpegin ömrü qirx gündü
153. Qurtun tobasi12 qoyunu görünceye qederdi(r)
154. Qurttan cprxan köpek besler
155. Kerki öz sapim kesmez
156. Keskün sirkenin zaran öz qabinadi
157. Kor gözden yas, milla evinnen as
1.Hacileylek gönlünü tak tak ederek sevindirir. 2. Firavunun 3. hayir 4. aglar 5. islanmis 6. korkmaz 7. sahit 8. kemik 9. yiyen 10. yuvarlanir
11.katira 12. tövbesi
158. Kor ne ister ki göz, biri egri biri düz
159. Kuçikten hata büyükten ata
160. Lalin dilini nenesi bili(r)
161. Mal cani qazanmaz, can mali qazani
162. Mal sahabi1 mülk sahabi, ham bunun ilk sahabi
163. Men razi sen razi
Ne qarisi kor qazi2
164. Mey terin3 sesi uzaxtan xostu(r)
165. .Miskinin ahi
Endiri4 sahi
166. Ne araqta5 sifa, ne namartta vefa
167. Neneli qiz belli qiz
Nenesiz qiz delli6 qiz
168. Ne sey tam gör, ne de Qulhuvalla oxu
169. Ne yavuz ol asil
Ne miskin ol basil
170. Ox degene bellidi(r)
171. Ölüm haq miras halal
172. Ölmü gören isitmege razi olu
173. Ölüm var vurar geçer, ölüm var deler geçer
174. Parani veren düdügü çalar
175. Parasi eziz olanin özü zelil olu
176. Pisigin burnu ete olasmaz, diyer qoxuptu
177. Saman diyer qaldir meni
Yaramazsam yandir meni
178. Sen aga, men aga
inekleri kim saga
179. Somyam sogan yemem, elime düsse qabigin
qoymam
180. Son pismanlig el vermez
181. Sözü at sahabi qaldiri
182. Söz yerinde qalmaz
183. Su cerresi7 su yolunda qirili
184. Su yatar düsman yatmaz
185. Sürüden ayrilan qoyunu qurtqapar
186. Sum8 xeber sahabina tez olasi(r
187. Telihsiz xersizlige9 çixanda ay isigi olu
188. Telihsizi deve üstünde ilan çalar10
189. Tekyeni11 bekliyen sorbasini12 yer
190. Temeh13 ettiler mala
Qizi verdiler lala
191. Toxun acdan ne xeberi var
192. Toppaldan14 gezen, aqsaqlig ögreni
193. Toya girmeg bir ayib, toydan çixmag ki15 ayib
194. Tökme suydan degirman dolanmaz
195. Ucuz illetsiz olmaz
Bahali hikmetsiz olmaz
196. Ummadigiv das, bas qirar
197. Usag yigilamiyinca agzina emcek qoymazlar
198. Utananin oglu olmaz, olsa da xerinlb görmez
199. Üzüm üzüme baxa baxa qereli
200. Üz verme arsiz olu
Az verme xersiz17 olu
201. Vaxitsiz baymyan18 xoruzun basim keserler
202. Verqirxi
Çekme qorxu
1. sahibi 2. kadi 3. davulun 4. (tahttan) indirir 5. rakida 6. deli 7. testisi 8. aci, ugursuz 9. hirsizliga 10. sokar 11. tekkeyi 12.
çorbasini 13. temali 14. topal ile 15. iki lb. hayrin(i) 17. hirsiz 18. öten
203. Vermesin Mabud, neylesin Mahmud
204. Ya bu derdi çekmeli, ya bu köyden köçmeli
205. Yagdan yarma qavusu
Arada sogan bürüsü
206. Yalancinin mumu yassiya1 kimin yanar
207. Yas ta qurru ayagina yanar
208. Yatan aslan da olsa, firsat he oyagindi2
209. Yaz feqirin yorgan dösegidi(r)
210. Yel eken firtana3 biçer
211. Yel qeyyenin4 neyin apan
212- Yen5 bilmez, dogruyan bili(r)
213. Yengiserbe6 suyu savug olu
214. Yigdi qirpa qirpa, sora verdi aci turpa
215. Yiglamiyan usaga emcek vermezler
216. Yoldan ögce yolcu7, evden ögce qonsu
217. Yoldas tani yola var
Yolda yüzbin bele8 var
218. Yorganiva göre ayagiv uzat
219. Yimirta çalan, tavug ta çalar
220. Yuvara yapan disi qustu
221. Zererin9 yarisinnan dönmeg gene kârdi(r)
222. Zenginin parasi yoxsulun çenesin yoruldu10
223. Zenginlig malda dögü gevildedi1
1. yatsiya 2. hep uyanik olanindir 3. firtina 4. kayanin 5. yiyen 6. yeni testi(nin) 7. yolcu, yol arkadasi 8. belâ 9. zararin 10. yorar 11.
Zenginlik malda degil gönüldedir.
