Devr-i Alem Belgesel TV program ekibi olarak Lübnan’daki Türklerle ilgili araştırma yaparken Türkiye’nin Beyrut Büyükelçiliği yetkililerinden büyük ilgi ve destek gördük. Bizlere elçilikte Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi (ORSAM) tarafından hazırlanan bir rapor verildi. Rapora göre Lübnan’da yaklaşık 9 bin Türkmen bulunuyor. Başkent Beyrut’taki Güneydoğulu Türk nüfusunun sayısı da 20 bin. Türkiye’nin son dönemde komşuları ve bölge ülkeleri ile yakınlaşması, bu ülkelerde yaşayan Türk varlığının da ortaya çıkmasını sağlıyor. Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi (ORSAM), “Unutulan Türkler: Lübnan’da Türk Varlığı” başlıklı bir rapor hazırlamış. Lübnan’da her biri farklı bir tarihe sahip, kuzeydeki iki köyde yaşayan Akkar Türkmenleri, Baalbek şehri yakınlarına 5 küçük yerleşim birimi ve Suriye sınırındaki bir köyde yaşayan Baalbek Türkmenleri ile Girit Türkmenleri ve Beyrut’ta yaşayan Türk vatandaşları bulunuyor.
Ortadoğu Uzmanı Oytun Orhan’ın hazırladığı raporda, “Türkiye’nin Lübnan’a ilgisinin artması, Birleşmiş Milletler Barış Gücü UNIFIL kapsamında Türk askeri birliğinin Güney Lübnan’a gelmesi, Türklüğün Lübnan’da Türkler açısından övünç kaynağına dönüştüğü” tespiti yer alıyor. Lübnan’daki Türklerin, Sünnilik bağı nedeniyle Saad Hariri ve partisi Gelecek Hareketi’ni desteklediği belirtilen raporda, Akkar Türkmenlerin sayısı 5 bin 50, Baalbek Türkmenlerinin sayısı da 3 bin 800 olarak veriliyor. Giritli Türklerin sayısı ise 10 bin olarak tahmin ediliyor. Raporda, “Giritli Türkler, kendilerine Osmanlı denmesi nedeniyle Osmanlı Devleti’nin devamı olarak gördükleri Türkiye’ye yakınlık duymaktadır.” tespiti yapılıyor.
MARDİN’DEN BEYRUT’A GİDEN TÜRKLER
1935- 1950 yılları arasında Mardin, Urfa ve Gaziantep bölgesinden iş ve çalışmak için Lübnan’a giden Türkler daha çok Başkent Beyrut’ta yaşamakta. Beyrut’ta yaşayan bu Türk nüfusunun sayısı da 20 bin. ORSAM raporda, Türkiye’nin Lübnan’daki Türkler için verdiği yükseköğretim burslarının artırılması, Türkçe öğretimi için Türk televizyonlarının izlenmesinin sağlanması, çocuk ve gençlerin Türkiye’yi tanımaları için Türkiye’ye gezi programları dâhilinde getirilmesi, Türk Kültür Merkezi, Türk Koleji ve Lübnan Türkleri Derneği’nin kurulması gibi bir dizi öneri yer alıyor.
ORSAM raporunda, Lübnan’da yaşayan Ermenilerin çok iyi derecede Türkçe konuştuklarını da kayıt altına alınmış. Raporun ilgili bölümünde, “Türkçeyi nasıl koruduklarını sorduğumuzda aile içinde Türkçe konuşulmasının yanı sıra uydu aracılığıyla Türk kanallarını izlediklerini ifade etmişlerdir.” deniliyor. Ardından da biri hariç Türk köylerinin Türk kanallarını izleyemedikleri, kurulacak uydu antenleri ile bunun çözüme kavuşturulacağı önerisine yer veriliyor. Lübnan’da yaşayan 20 bin Türk ise çoktan unutulmuş. Bizim yaptığımız araştırmada Beyrut’ta yaşayan bu Türklerin çoğu ise Türkçeyi unutmuş.
UNUTULAN LÜBNAN TÜRKLERİ NASIL BULUNDU?
Türkiye, coğrafya, nüfus, kültür, kimlik ve ekonomik açıdan varlığını bilmediği Lübnan Türkmenlerinden ilk kez 1989 yılında haberdar olmuştur. Lübnan ordusunda askerlik görevi yürüten Kavaşra köyünden Halit Esad, 1989 yılında görevi sırasında Türkçe konuşurken subayı tarafından fark edilir. Subayın Halit Esad’ı Türkiye Büyükelçiliği’ne götürmesi ile ilk ilişki kurulmuştur. O dönemin Beyrut Büyükelçisi İbrahim Dicleli ile görüşen Esad, Kavaşra köyünden bir Türkmen köyü olduğunu ifade etmiştir. Bunun üzerine büyükelçi köyün yaşlılarını Büyükelçiliğine davet etmiştir. Daha sonra Büyükelçi İbrahim Dicleli Kavaşra köyünü ziyaret etmiş ve böylece ilk bağ kurulmuştur.
Kavaşra köyü Belediye Başkanı’nın ifadesine göre, 1989 yılında hala iç savaş sürdüğü için Büyükelçinin dönüş yolunda korumalığını köy halkı yapmış ve Trablus şehrine kadar ona eşlik etmiştir. Bu ilk tanışmadan sonra Beyrut’a atanan yeni büyükelçinin Akkar bölgesindeki iki Türkmen köyünü ziyaret etmesi gelenek haline gelmiştir. Uzun yıllar Lübnan Türkmenlerinin sadece Akkar bölgesinde yaşayanlardan ibaret olduğu sanılmıştır. Kavaşra köyünün yönlendirmesi ile Baalbek bölgesindeki Türkmenlerle de 2007 yılında ilişki kurulmuştur. Giritli Türkler konusunun Türk kamuoyuna yansıması ve resmi ilişkilerin kurulması ise Türkiye’de tıp eğitimi alan ve halen Trablus’ta doktorluk görevini sürdüren Giritli Türk Ali Bekraki beyin kişisel çabaları sayesinde olmuştur. Biz Devr-i Âlem belgesel TV program farkı ile Lübnan’da unutulan Türkmenlerin yaşadığı bölgeleri tek tek araştır belgesel çeken ilk Türk TV ekibi olarak tarihe not düşüp zamana noterlik yaptık.
AKKAR KAVAŞARA TÜRKMEN KÖYÜNDEYİZ
Gerek ORSAM ve gerekse Türkiye’nin Beyrut Büyükelçiliğinden aldığımız bilgi çerçevesinde Akkar bölgesindeki Kavaşra ve Aydamur köylerinde yaşayan Türkmenleri ziyaret etmek ve belgesel çekmek için Trablus’tan yola çıkıyoruz. Bayram dolayısı ile insanlar büyükşehirlerden köylere gidiyor. Trafik karma karışık.Şoförümüz Muhammed İtani yolun geliş noktasına geçerek trafikten kurtuluyor. Köylerden ve ara yollardan geçerek Kavaşra köyüne gökkuşağı altında ve güneş batarken giriyoruz. Karlı Lübnan dağları eteğindeki Kavaşra Köyü’nde bizi daha önce köyün belediye başkanlığını yapan Mahmut Bey karşılıyor. Sıcak ve samimi bir hava içinde karşılanıyoruz. Evin çevresi tıpkı Anadolu köyleri gibi çiçekler ve meyve ağaçlaırı ile kaplı. Bahçe içindeki evin önünü de etrafı duvarlarla çevrili bir tencerede pişirilen kurban eti. 10 çocuğu ile bu evde yaşayan Süleyman Mahmut Esad Bey’in bir oğlu İzmir Ege Üniversitesi’nde okuyormuş. Köy hayatı ve köydeki Türkmenlerle ilgili bize bilgi verdi. Mahmut Bey Türkmenlere yakışır misafirperverlik örneği göstererek güzel bir ziyaret sofrası da kuruyor. Etli ve sulu yemek çeşitleri, şişkebaplar, acılı soslar yemek masasında yer alıyordu. Mahmut Bey’in çocukları ve eşi ile de söyleşi yaparak gelenek ve görenekler hakkında bilgiler aldık. Eşi Hendep Hıdır Ali ile görücü usulü ile evlendiklerini ve başlık parası verdiklerini ama şimdi başlık parası olmadığını açıkladı. Hendep Hanım özel kıyafeti ile tam bir Anadolu anası. Kızını nişanladığını ama nişan yerine “bayrakladık” sözü dikkatimi çekti. Nişan yerine bayraklama diyor Lübnanlılar. Köyde buğday, patates ve çeşitli sebzeler ektiklerini, başta zeytin olmak üzere birçok meyve yetiştirdiklerini açıkladı. Çocuklarının adını ise Devr-i Âlem kameralarına tek tek söyledi. Bu güzel sohbetten sonra köy hakkında ve bölgedeki Türkmenler hakkında araştırmalar yapıyoruz.
KAVAŞRA VE AYDAMUR KÖYLERİ
Kavaşra ve Aydamur Türkmen köylerine Akkar Türkmenleri deniyor. Trablus’un 60 km kuzeyinde olan Akkar vilayeti bölgesinde Kobayat yakınındaki iki köyde Türkmenler’in yaşadığı bölgeler Anadolu köyleri gibi. Kavaşra köyünde 2800 kişi yaşıyor, bunların tümü Türkmen. Aydamun köyünde ise 300 civarında Lübnanlının u’i Türk ve diğerleri Hıristiyan Araplardan oluşuyor. Türkiye’nin Beyrut Büyükelçiliği yetkililerinden Trablus’un yüksek dağlık bölgesinde de bazı Türkmen köylerinin de olduğunu öğreniyoruz. Akkar bölgesin de toplam 5000’den fazla Türkmen yaşıyor. Araştırma ve belgesel çekimlerimizi tamamlayarak Baalbek yani Bekaa vadisi bölgesindeki Türkmen köylerinde araştırma yapmak üzere Trablus’tan Beyrut’a geri dönüyoruz.
1. Baalbek Türkmenleri:(Beyrut’a 100 Km.)Doğu Lübnan’da Beka vilayeti içinde yer alan Baalbek şehri çevresindeki 5 küçük yerleşim birimi ve Hermel şehri yakınında Suriye sınırındaki 1 köyde yaşayan Türkmenler.
Lübnan ile Suriye arasında meşhur Bekaa vadisi bölgesinde yaşayan Baalbek Türkmen Köyleri’ne Lübnan’ın başkenti Beyrut’tan gidilmekte. Virajlı yollardan geçerek 100 km mesafedeki köylere gittiğimizde kendimizi bir anda Anadolu köylerinde hissediyoruz. Kurban bayramı coşkusunu köylerde yaşıyoruz. Tamamı Türk olan Şeymiye köyünün nüfusu 1000. 4000 Türkmen’in yaşadığı Duris köyünde 8000 kişi yaşıyor. Bunların …’i sünni Müslüman diğerleri marunu ve Katolik Rum. Nananiye köyünde yaşayan 800 kişinin tümü Türkmen. Addus köyünde yaşayanların …’inin Türkmen olduğu açıklanmakta. 500 nüfuslu Hadidiye köyünde yaşayanların tümü Türkmen ve Sünni. 500 nüfuslu Al Kaa köyünün tümü Türkmen nüfusa sahip. Bölge Suriye sınırına çok yakın. Suriye sınırında dağınık bir şekilde yaşayan 300 Türkmen’le Baalbek bölgesinde toplam 3800 civarında Türkmen yaşıyor.
2. Girit Türkleri: Girit Adası’nın Osmanlı’dan Yunan hâkimiyetine geçmesi ve Giritli Türklere yönelik saldırıların artması ile adadaki Türklerin o dönemde Osmanlı hâkimiyetindeki bölgelere yerleştirilmesi çerçevesinde Suriye ve Lübnan’a getirilen ve Trablus’ta yaşayan Türkler.
4. Beyrut’ta Yaşayan Türk Vatandaşları ve Suriyeli Türkmenler: 1940’lı yıllarda ekonomik nedenlerle Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu Bölgesinden göç ederek çoğunluğu Beyrut olmak üzere Lübnan’a yerleşmiş Türk vatandaşları ve Suriye’den göç eden az sayıdaki Türkmen.
5. ÇERKESLER: Rus Savaşı sonrası (1877–78) Balkanlardan Ortadoğu’ya yerleştirilen Çerkezler. Lübnan’ın çeşitli bölgelerinde yaşıyor.
ORSAM Alan araştırması kapsamında yukarıda sıralanan tüm toplulukların yerleşim yerleri ziyaret edilmiş, ileri gelenler ve halk ile görüşülmüştür. Görüşmelerde Lübnan Türkmenlerine; yaşadıkları coğrafya, nüfusları, kültürleri, kimlik tanımlamaları, siyasal eğilimleri, Türkiye hakkındaki düşünceleri, sıkıntıları ve Türkiye’den beklentileri konularında sorular yöneltilmiştir.
www.kopuqkerkuk.tr.gg
